16 mei Debatteren over gevoelige onderwerpen

DELEN VIA

Juni is internationale Pride Month: de maand waarin wereldwijd evenementen worden georganiseerd voor en door LHBTI’ers. Het uitgelezen moment om met je leerlingen het gesprek, of debat, aan te gaan over gender en diversiteit. Maar hoe begin je dat gesprek? Hoe leid je het debat in goede banen? En hoe kan je debatteren eigenlijk inzetten om het gesprek over gevoelige onderwerpen aan te gaan? Vragen die we vaak krijgen tijdens docententrainingen. In deze blog helpen we je op weg door middel van handvatten, werkvormen en stellingen. Zo kun jij gaan debatteren over gevoelige onderwerpen!

Debatteren creëert veiligheid

Uit onderzoek van Movisie (in opdracht van het ministerie van Onderwijs) blijkt dat sommige docenten het spannend vinden om burgerschapsthema’s als seksualiteit in de klas aan de orde te stellen. Dit kan te maken hebben met spanningen die ontstaan bij het bespreken van gevoelige onderwerpen, waarvan de docent niet weet hoe er mee om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan ‘waardengeladen spanningen’ als gevolg van cultuurverschillen. Dit is geen nieuw probleem, want al in 2017 gaf één op de negen leraren aan dat zij moeilijke onderwerpen, zoals terrorisme, homoseksualiteit, het slavernijverleden en de politieke situatie in landen zoals Turkije en Rusland, liever uit de weg gaat. Begrijpelijk, maar dat het niet besproken wordt, betekent niet dat leerlingen er niet over willen praten.

Veel docenten denken dat debatteren over gevoelige onderwerpen een risico is. Liever gaan zij de dialoog aan. Debatteren heeft één groot voordeel ten opzichte van een gesprek over een gevoelig onderwerp: leerlingen werken met een opgelegde mening, waardoor ze minder kwetsbaar zijn. In een debat verdedig je niet per se je eigen mening én doe je dit samen met anderen. Dit betekent dat leerlingen in een debat het gevoelige onderwerp bespreken, zonder dat er een één-tegen-honderdsituatie ontstaat. Hoewel dat voor sommige leerlingen lastig is (want hoe moet je dan argumenten verzinnen?), geeft dat ook een bepaalde veiligheid aan leerlingen. Het is wel belangrijk om dit voorafgaand goed te communiceren met de leerlingen: als iemand voor of tegen een stelling debatteert, dan hoeft dat niet te betekenen dat iemand dit echt vindt.

Meer weten over werkafspraken en het creëren van veiligheid in het klaslokaal? Lees dan onze blog over positieve groepsvorming.

LEES VERDER

Maak werkafspraken

De meest gemaakte fout bij debatteren over gevoelige onderwerpen is te snel beginnen met het debat. Vanuit enthousiasme, of noodzaak, kan het soms zijn dat een klas ‘uit het niets’ gaat debatteren over een gevoelig onderwerp. Echter, voordat je start met debatteren is het belangrijk om een veilig leerklimaat te creëren. Dit doe je door het maken van werkafspraken die de veiligheid van de leerlingen, studenten én docenten garanderen. Duidelijke regels zorgen ervoor dat elke deelnemer gelijk is en de ruimte krijgt. In een debat is één van de belangrijkste regels bijvoorbeeld: je praat niet door de ander heen, en begint pas te spreken wanneer jij de beurt van de debatleider krijgt

Handige debatvormen

Als de kaders van een debat duidelijk zijn, dan kan elke vorm gebruikt worden om een gevoelig onderwerp aan te kaarten. Om je op weg te helpen, lichten we hier een aantal debatvormen uit.

Het Lagerhuisdebat

De eerste, makkelijke werkvorm is het klassieke Lagerhuisdebat. Deze debatvorm kan je vaak inzetten: als snel debat tussendoor maar ook om te verdiepen. Verdeel (een deel van) de klas in tweeën: voor en tegen. Leerlingen kunnen het spannend vinden tegen hun mening in te moeten debatteren: vertel dat dit niet erg is en dat andere leerlingen weten dat dit niet per se de eigen mening is. Ze mogen ‘acteren’ en doen alsof ze voor of tegen zijn. Meer uitleg over deze debatvorm vind je hier.

Het debat op voeten

Een andere vorm is het debat op voeten. Bij deze werkvorm kunnen leerlingen hun eigen mening laten zien, zonder dat ze daar per se hardop voor uit hoeven komen. Door middel van hun eigen positie in het lokaal tonen zij wat hun mening is ten opzichte van een stelling. Als ze dit willen toelichten, mag dat, maar dat hoeft niet. Een voordeel hiervan is dat leerlingen vaak zien dat zij niet alleen zijn in hun standpunten, en het biedt de ruimte om leerlingen naar elkaar te laten luisteren. Meer uitleg over deze debatvorm vind je hier.

Let op! Het stellen van randvoorwaarden is (juist) ook bij deze debatvorm belangrijk. Daarnaast mogen leerlingen niet het idee krijgen dat zij elkaar overtuigen van ‘de norm’, maar dat zij juist met z’n allen doorgronden wat er achter het standpunt van de ander steekt.

Vinden leerlingen het moeilijk om argumenten te bedenken? Help ze dan op weg met de volgende vragen: 1) wat is het maatschappelijke probleem dat deze stelling wil oplossen? 2) wie zijn erbij betrokken en zijn de veranderingen goed of slecht voor deze groep(en)? 3) wat zijn de voor- of nadelen van de stelling? Vooral de tweede vraag kan de leerlingen dwingen om na te denken over verschillende perspectieven en argumenten van andere partijen. Ze moeten zich inbeelden wat andere mensen van deze situatie zouden kunnen vinden.

Stellingen over gevoelige onderwerpen

De regels, randvoorwaarden en werkvormen om mee te debatteren zijn nu duidelijk, maar welke stellingen kun je gebruiken in het debat? Op onze website staan meer dan vijfhonderd stellingen over verschillende onderwerpen, ook over diversiteit en gelijkheid. Ons advies: begin met een makkelijke stelling en zorg ervoor dat de regels van het debat goed nageleefd worden door de leerlingen. Hoe duidelijker de regels zijn, hoe beter je hierop kunt teruggrijpen als het debat dreigt te escaleren. Gaat het goed? Kies dan een stelling die meer aansluit bij het gevoelige onderwerp dat je wil bespreken. Heb je een gevorderde groep en spelen er onderwerpen die niet op onze website staan? Formuleer dan zelf een stelling met je leerlingen aan de hand van de criteria voor een goede stelling, die je hier vindt.

Het is soms verleidelijk een stelling te kiezen als: ‘Poetin is een dictator’, of ‘Abortus is moord’. Dit zijn immers het soort uitspraken die leerlingen doen. Toch zien wij deze debatten vaak vastlopen of ontsporen: leerlingen durven zich niet uit te spreken, de voor- of tegenstanders hebben een voordeel ten opzichte van de andere partij, of leerlingen worden persoonlijk geraakt. Formuleer de stelling daarom zo dat deze het debat wel mogelijk maakt. Bijvoorbeeld: ‘Dictatorschap doet meer kwaad dan goed’ of ‘De verantwoordelijkheid voor anticonceptie ligt bij diegene die zwanger kan worden’.

Conclusie

Uiteindelijk zijn alle debat- en werkvormen te gebruiken als middel om over een gevoelig onderwerp te praten. Het draait immers bij elk debat om luisteren naar, leren van en respect hebben voor elkaar. Hier vind je nog veel meer werkvormen die je kan inzetten tijdens het (toewerken naar een) gesprek over een gevoelig onderwerp. De verschillende werkvormen zijn geordend op onderwerp, ervaring en onderwijsniveau: zo kun je gemakkelijk oefeningen vinden.

1. https://mbo-today.nl/docenten-mijden-gesprek-over-seksuele-diversiteit-in-de-klas/
2. https://mbo-today.nl/mbo-docenten-ervaren-spanningen-in-cultureel-diverse-klassen/
3. https://nos.nl/artikel/2155983-een-op-de-negen-leraren-vermijdt-gevoelige-onderwerpen